چاقی و اضافه وزن در تمام دنیا در حال افزایش است. پیش بینی می شود که در سال 2050 بیش از نیمی از مردم دنیا دچار اضافه وزن یا چاقی خواهند بود. افزایش شیوع چاقی دلایل متفاوتی دارد که یکی از آنها دریافت بیشتر غذاست. در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا و کانادا که مواد غذایی به آسانی و بطور آماده در دسترس است و افراد به راحتی به هر میزان که بخواهند می توانند غذا مصرف کنند، احتمال چاق شدن بیشتر است.
مطالعات نشان می دهد که عوامل مختلفی بر روی خوردن غذا و حجم هر وعده غذا اثر دارد. غذا خوردن برخی اوقات در اثر عوامل بیولوژیک مانند گرسنگی اتفاق می افتد اما اغلب اوقات غذا خوردن به علت گرسنگی نیست. بلکه غذاخوردن در پاسخ به عوامل روانشناختی و نگرش های ما انجام می شود. تحقیقات نشان داده است که کسانیکه شناخت و دانش بیشتری در مورد عوامل موثر بر غذا خوردن دارند، رژیم غذایی سالمتر و وزن مناسب تری دارند. در این سری از مقالات قصد دارم برخی از عوامل روانشناختی و نگرشی را که منجر به پرخوری و افزایش وزن می شوند مورد بررسی قرار دهم. شناخت این عوامل به ما کمک می کند که کنترل بهتری بر روی غذاخوردن و وزن خود داشته باشیم.
اولین عامل، این است که ما برای خوردن هر ماده غذایی، یکسری واحدهای از پیش تعیین شده در ذهن خود داریم و فکر می کنیم هر ماده غذایی حتما باید به میزان آن واحد خورده شود. مثلا ما معتقد هستیم که اگر قرار است مافین بخوریم، باید یک عدد مافین کامل را میل کنیم. در صورتیکه کالری یک مافین (البته بستگی به نوع مافین دارد)، معمولا در حدی است که بیش از نیاز ماست و شاید برای ما نیمی از یک مافین یا یک چهارم مافین مناسب باشد. یا در مورد ساندویچ، اغلب افراد فکر می کنند که کاملا بدیهی و طبیعی است که هرکس باید یک ساندویچ کامل را بخورد یا یک بستنی کامل را نوش جان کند. یا اینکه کیک باید حتما یک برش خورده شود یا نوشابه باید حتما به میزان یک قوطی نوشیده شود، کیت کت حتما باید به میزان یک بسته خورده شود و… و کمتر از آن قابل قبول نیست.
این موضوع نه تنها در مورد غذاهای کم ارزش که حتی در مورد مواد غذایی دارای ارزش تغذیه ای هم صدق می کند. اغلب افراد فکر می کنند شیر باید حتما به میزان یک لیوان خورده شود، نه کمتر و نه بیشتر. یا موز باید یک عدد خورده شود. آش و سوپ باید حتما به میزان یک کاسه باشد. کباب باید حتما یک سیخ خورده شود و کمتر از آن قابل قبول نیست. اگر فکر کنیم در اطراف خود بسیاری از این واحدهای غذایی را پیدا می کنیم که بطور ناخودآگاه به ما القا می کنند که اگر می خواهیم این ماده غذایی را بخوریم باید حتما به میزان خاصی از آن را بخوریم و کمتر از آن قابل قبول نیست.
واقعیت این است که اندازه های نان، انواع شیرینی ها، انواع دسرها، همبرگر، نوشیدنی ها و … بستگی به اندازه ای دارد که در صنایع غذایی تولید می شود. واحدهایی که توسط متخصصین تغذیه برای مواد غذایی تعیین می شود، خیلی از اوقات با واحدهایی که در صنایع غذایی تعریف می شود متفاوت است. به عنوان مثال یک عدد همبرگر متوسط از نظر صنایع غذایی یک واحد محسوب می شود. اما از نظر متخصصین تغذیه بیش از یک واحد است . نیاز هر فرد بسته به شرایط او به هریک از مواد غذایی متفاوت است و باید به دقت و بطور جداگانه برای هرفرد بررسی و تعیین شود. ممکن است یک عدد همبرگر، برای برخی افراد کمتر، متناسب یا بیشتر از حد نیازشان باشد.
یکی از راههای مقابله با پرخوری این است که هرماده غذایی را بر اساس نیاز بدنمان مصرف کنیم نه بر اساس واحدهای رایج و از پیش تعیین شده. در واقع باید این ذهنیت را که “من اگر بخواهم بستنی بخورم، باید یک عدد بستنی را بخورم” از ذهن خود پاک کنیم. بهتر است به جای آن با خود بگوئیم “من اگر بخواهم بستنی بخورم، به اندازه مورد نیاز بدن خودم، بستنی می خورم”.
دکتر مینو شیرازی، متخصص تغذیه
ONTRACK Health, Nutrition & Slimming Clinic
تورنتو، کانادا
